De koopgekte voor de feestdagen begint in Amerika traditiegetrouw met Black Friday, de laatste vrijdag van november. De stilte in Nederlandse steden staat daarmee in schril contrast.

In de etalage van Heavens Playground staat een dj. Koptelefoon over zijn afro getrokken, knieën die ritmisch meeknikken op de muziek. In de kledingwinkel achter hem geen uitzinnig dansende mensenmassa, maar twee medewerkers die tegen de toonbank leunen, armen over elkaar. Het is een stille avond, ondanks de luide muziek.

Verkoopmedewerker Ernst (34) kijkt er niet vreemd van op. De wekelijkse koopavond is niet meer zoals vijf jaar geleden, toen de winkelstraten van Amersfoort elke donderdagavond volstroomden. ‘In die paar extra uurtjes kregen we zo honderd klanten over de vloer. Evenveel als in een dag tijd.’

Twee jaar geleden was dat volgens de verkoper al beduidend minder. Toen kwamen er op een goede avond nog maar een stuk of veertig personen de winkel in. Dat aantal is alweer gehalveerd tot een magere twintig op een koopavond. De dj die ze eens per maand inhuren, de gratis biertjes en toastjes eiersalade op de toonbank hebben het tij niet kunnen keren.

In Amersfoort is het bezoekersaantal voor de wekelijkse koopavond in twee jaar tijd met 63 procent afgenomen. De stad is daarin niet uniek. In 39 grote en middelgrote steden daalde het aantal bezoekers tijdens de koopavond met meer dan 30 procent in slechts twee jaar tijd. In 15 steden namen de bezoekcijfers zelfs met meer dan 50 procent af.

De koopavond is het slachtoffer geworden van internet. Al die werkenden die alleen op de koopavond konden winkelen, hebben nu een alternatief: de webshop. Maar ook de koopzondag is steeds meer een concurrent van de koopavond, denkt Huib Lubbers van onderzoeksbureau CityTraffic, dat de drukte op straat in 63 gemeenten meet. ‘In steden waar de incidentele koopzondag heeft plaatsgemaakt voor een wekelijkse koopzondag, is de daling op de koopavonden het sterkst’, zegt hij. De oorzaak lijkt duidelijk: werkenden die willen winkelen, deden dat vaak op de koopavond. Maar nu de koopzondag oprukt, is die aantrekkelijker. Een middagje verveling wordt dan al gauw omgezet in een middagje winkelen.

Je moet je kop niet laten hangen als er een paar klanten minder komen

‘Die is ook al gesloten.’ In de Amersfoortse Krommestraat maken twee winkelende vrouwen resoluut rechtsomkeert. Het is donker in de winkelstraat, waar vooral kleine zaken van zelfstandige ondernemers te vinden zijn. Winkeliers lijken het hier niet meer de moeite te vinden om open te blijven op koopavond. En dus zoeken Anneke en haar dochter mopperend naar winkels waar wél licht brandt. Het tweetal kwam eigenlijk al nooit meer in de stad op donderdagavond. ‘Waarom zouden we, de winkels zijn op zondag ook open.’ Maar nu steeds meer winkels gesloten zijn, hebben ze er al helemaal geen zin meer in.

Het is precies deze neerwaartse spiraal waar Sylvana, de eigenaresse van een modeboetiek even verderop in de straat, zich kwaad om maakt. ‘Je moet je kop niet laten hangen als er een paar klanten minder komen’, zegt ze. ‘Als iedereen hier de deuren dicht doet, is dat slechte reclame voor Amersfoort.’ De kledingwinkel die de 29-jarige samen met haar moeder runt, blijft dus gewoon open op donderdagavond. ‘Klanten waarderen dat. Alleen kijken we nu uit op een donker gat in de rest van de straat. Dat is jammer.’

Woordvoerder Paul te Grotenhuis van InRetail, de belangenorganisatie van winkeliers, constateert de daling van de koopavonden al jaren. De opmars van internet, de uitbreiding van de koopzondagen, de crises sinds 2008: alles werkt in het nadeel van de koopavond. Behalve in Amsterdam, natuurlijk. ‘Amsterdam is een verhaal apart. Er zijn daar altijd veel toeristen, die lopen ook ’s avonds op straat. Bovendien is Amsterdam een extra grote trekker omdat het een aantal flagship stores heeft.’ ‘Vlaggeschepen’ van winkelketens als H&M, Mango en Forever21.

Ook Dordrecht vormt een uitzondering op de regel. Met een daling van 3 procent weet de stad het winkelend publiek nog altijd te trekken voor de koopavond. Waarschijnlijk komt dat doordat de koopzondag pas sinds kort aan winkeliers is overgeleverd. Daarmee was Dordrecht bijna de laatste grote plaats die overstag ging.

In Amersfoort vraagt Kim (31), die al jaren in een natuurwinkel werkt, zich steeds vaker af waarom zij überhaupt nog ’s avonds in de winkel moet staan. ‘Ik weet niet wat mijn baas ervan vindt, maar als het aan mij ligt gaan we dicht op koopavond.’ Met die regen is het vanavond nog eens extra rustig, zucht ze. Dan zwaait de deur open en gaat haar blik op scherp. Ze recht haar rug en haar mond vormt een representatieve glimlach. Hopen op een aankoop.

Bron: Volkskrant, 29 november 2014